Thật lòng mà nói, mỗi lần nhìn vào biểu đồ tăng trưởng của trẻ em Việt Nam hiện nay, tôi không khỏi giật mình. Một bên là tỉ lệ béo phì ngày càng tăng, một bên là chiều cao trung bình vẫn lẹt đẹt so với các nước láng giềng. Nghe thì vô lý, nhưng nó lại là thực tế rất dễ thấy – đặc biệt ở các thành phố lớn, nơi trẻ em ngày càng thừa cân nhưng lại không cao nổi.
Bạn có để ý không? Trẻ em bây giờ ăn rất nhiều – sữa ngoại, đồ bổ, thực phẩm chức năng các kiểu – nhưng lại vận động cực kỳ ít. Nhiều bé mới lớp 3 đã nặng hơn 40kg, nhưng chiều cao thì thấp hơn cả bạn cùng lứa ở nông thôn. Tôi nghĩ phần lớn phụ huynh vẫn đang hiểu sai về dinh dưỡng và phát triển thể chất – họ tập trung cho con ăn nhiều hơn, thay vì ăn đúng và vận động đều.
Và đây là điểm mấu chốt: béo phì không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tim mạch hay chuyển hóa, mà còn trực tiếp ức chế hormone tăng trưởng và làm chậm phát triển xương. Điều này lý giải vì sao béo phì trẻ em lại đi kèm với tăng trưởng kém và chậm phát triển chiều cao – một mối liên hệ mà ít người thực sự nhìn nhận đúng mức.
Vậy, đâu là nguyên nhân thật sự, và chúng ta cần làm gì để đảo ngược xu hướng này? Hãy cùng đào sâu hơn để hiểu rõ hơn về vấn đề này nhé!
Béo phì ảnh hưởng đến hormone tăng trưởng như thế nào?
Bạn biết không, tôi từng nghĩ hormone tăng trưởng (GH – growth hormone) chỉ đơn giản là thứ giúp trẻ cao lên. Nhưng hoá ra, vai trò của GH còn phức tạp và tinh tế hơn nhiều, đặc biệt khi nói đến trẻ em bị béo phì. Và đây là điều khiến tôi thực sự bất ngờ: béo phì có thể khiến GH suy giảm nghiêm trọng, và không chỉ làm chậm chiều cao mà còn kéo theo hàng loạt rối loạn khác.
Đầu tiên phải nói đến tuyến yên – “nhà máy sản xuất GH” trong cơ thể. Khi trẻ béo phì, lượng insulin trong máu tăng cao bất thường, đi kèm với leptin (một hormone liên quan đến cảm giác no). Hai yếu tố này đều có khả năng ức chế hoạt động của tuyến yên, khiến việc sản xuất GH bị chặn lại. Điều này không chỉ khiến chiều cao dậm chân tại chỗ, mà còn ảnh hưởng đến quá trình phát triển xương và trao đổi chất nói chung.
Còn một điểm nhiều người bỏ qua – hormone tuyến giáp cũng dễ bị rối loạn khi trẻ béo phì, dẫn đến chuỗi phản ứng domino gây rối loạn nội tiết toàn hệ. Tóm lại, béo phì không chỉ là chuyện cân nặng, mà là một cuộc “tấn công” ngầm vào hệ thống tăng trưởng vốn rất mong manh ở trẻ.
Vậy nên, nếu bạn thấy con mình tăng cân nhanh nhưng mãi không cao thêm… có thể đây chính là lúc cần nhìn lại nội tiết, không chỉ nhìn vào cái cân.
Béo phì gây áp lực lên xương và sụn tăng trưởng như thế nào?
Bạn có bao giờ thấy một đứa trẻ tiểu học vừa mập ú, lại vừa đi khập khiễng hoặc hay than đau gối chưa? Tôi thấy rồi, không chỉ một mà rất nhiều – đặc biệt ở các thành phố lớn. Điều làm tôi giật mình là: trọng lượng dư thừa ở trẻ em không chỉ gây mệt mỏi mà còn trực tiếp “đè nén” lên hệ xương đang phát triển, nhất là các tấm sụn tăng trưởng.
Tấm sụn này – nằm ở hai đầu xương dài – chính là “vùng phát triển chiều cao” của trẻ. Nhưng khi trọng lượng cơ thể vượt ngưỡng chịu đựng, áp lực cơ học liên tục lên khớp gối và cột sống khiến tấm sụn bị ép lại, giảm linh hoạt và dễ tổn thương. Tôi từng đọc một nghiên cứu nói rằng trẻ béo phì có nguy cơ biến dạng khớp gối, lệch trục chân, thậm chí gãy xương sớm hơn do mật độ xương thấp hơn mức tưởng tượng (nghe vô lý nhưng là thật).
Còn nữa, mô mỡ quanh khớp cũng tạo ra phản ứng viêm âm ỉ, khiến xương khó phát triển bình thường. Tức là béo phì vừa “chặn đứng” tăng trưởng sinh học, vừa làm tổn hại cơ học. Và bạn biết điều trớ trêu nhất là gì không? Nhiều phụ huynh vẫn nghĩ “bụ bẫm là khỏe mạnh”.
Nếu bạn thấy con mình đi nặng nề, không linh hoạt, hay đau chân sau khi chơi thể thao – đó không phải là chuyện “lười vận động”. Có thể xương đang kêu cứu đấy.
Chế độ ăn sai cách – thủ phạm giấu mặt trong bữa cơm trẻ em
Thú thật, hồi đầu làm cha mẹ, tôi cũng từng nghĩ đơn giản thế này: ăn nhiều = khỏe mạnh, mà “đứa nào bụ bẫm thì chắc chắn là được chăm tốt.” Nhưng rồi càng đọc, càng quan sát, tôi mới thấy mình – và rất nhiều phụ huynh khác – đang bị cuốn vào một vòng luẩn quẩn của những hiểu lầm dinh dưỡng tưởng chừng vô hại nhưng lại âm thầm phá hoại sức khỏe con trẻ.
Bạn thấy quen không? Sáng ép con uống 2 hộp sữa, trưa ăn thịt bò xào mỡ, tối thêm bát cơm đầy, chưa kể đồ chiên, snack, nước ngọt “cho vui miệng”… Nhưng cái thiếu ở đây lại chính là vi chất – thứ cần cho phát triển xương, chiều cao, miễn dịch. Tôi từng gặp nhiều bé rõ ràng thừa cân nhưng lại thiếu vitamin D, thiếu sắt, thậm chí thiếu kẽm trầm trọng. Đó gọi là “thừa calo, thiếu dinh dưỡng.”
Và đừng quên – canxi không thể hấp thu tốt nếu thiếu vitamin D, mà vitamin D thì lại chẳng có trong thịt đỏ hay sữa hộp nhiều như ta nghĩ. Chưa kể, calo rỗng từ đường tinh luyện và dầu chiên đi kèm lại càng làm tình trạng béo phì trở nên khó kiểm soát.
Tôi nghĩ, đã đến lúc ta cần nhìn lại khái niệm “bổ dưỡng” – vì không phải cái gì nhiều cũng là tốt. Đôi khi, chính sự chăm quá mức lại đang tạo ra hậu quả dài lâu cho con trẻ.
Trẻ béo phì thường lười vận động – tác động kép lên chiều cao
Tôi từng chứng kiến hai đứa trẻ cùng tuổi học lớp 4: một bé gầy nhỏ nhưng chạy nhảy cả ngày không biết mệt, bé còn lại mập mạp, ngồi một chỗ chơi iPad suốt giờ ra chơi. 3 năm sau gặp lại, điều dễ thấy nhất không phải cân nặng – mà là chiều cao. Đứa “gầy” ngày nào giờ đã vượt gần một cái đầu. Bạn đoán xem lý do vì sao?
Đây là điều tôi nhận ra sau nhiều lần tìm hiểu: trẻ béo phì thường ít vận động, và chính điều đó tạo ra tác động kép lên quá trình tăng trưởng. Thứ nhất, vận động – đặc biệt là các môn như bóng rổ, bơi lội, chạy nhảy – kích thích sản sinh hormone tăng trưởng tự nhiên trong cơ thể. Thứ hai, các hoạt động thể chất giúp xương và cơ được kéo giãn, phát triển đúng trục, thay vì bị “nén” do trọng lượng thừa.
Ngược lại, trẻ ít vận động thường ngồi lâu, không nhảy nhót, khiến khối cơ-xương phát triển chậm, hệ tuần hoàn trì trệ và năng lượng dư thừa tích tụ thành mỡ. Tôi từng nghe bác sĩ thể chất nói vui: “Trẻ không chịu chơi thì xương cũng lười lớn.”
Nếu con bạn không thích vận động, hãy bắt đầu từ những thứ đơn giản thôi – đi bộ sau bữa tối, chơi cầu lông ở công viên, hay thậm chí là tập vài động tác giãn cơ cùng bố mẹ mỗi sáng. Không cần nhiều, chỉ cần đều – vì chiều cao không chờ đợi ai cả.
Kết luận mở: Béo không đồng nghĩa với khỏe
“Con tôi mập chút nhưng ít ốm vặt, vậy là tốt chứ gì?” – và thật lòng, đây chính là suy nghĩ đang khiến thế hệ trẻ em đô thị rơi vào bẫy “béo hóa” mà không ai lên tiếng kịp lúc.
Sự thật là béo phì không phải dấu hiệu của khỏe mạnh. Nó là cảnh báo sớm cho hàng loạt rối loạn nội tiết, chậm phát triển chiều cao, và nguy cơ bệnh lý mạn tính sau này. WHO đã xếp béo phì trẻ em vào nhóm vấn đề y tế công toàn cầu – và Việt Nam không nằm ngoài xu hướng đó.
Từ những gì tôi quan sát được, nếu muốn thay đổi, chúng ta cần làm lại từ gốc – từ nhận thức. Một số điều tôi thấy hiệu quả, dù nhỏ nhưng đáng làm:
- Tầm soát chiều cao-cân nặng định kỳ tại trường học – giúp phát hiện sớm nguy cơ thừa cân hoặc kém phát triển.
- Cha mẹ nên tiếp cận kiến thức dinh dưỡng khoa học, thay vì truyền miệng kiểu “uống sữa cho cao”, “ăn càng nhiều càng tốt”.
- Giáo viên và bác sĩ nhi cần phối hợp tư vấn chủ động, nhất là với trẻ có dấu hiệu béo phì sớm.
Tin liên quan: Cách tăng chiều cao thêm 20 30cm ở tuổi dậy thì